مقدمه
بازار کار کشورهای خاورمیانه در آستانه تحولی بنیادین قرار دارد. روندهای جهانی مانند دیجیتالی‌شدن، تغییرات اقلیمی، افزایش هزینه‌های زندگی و دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی، به‌طور مستقیم ساختار اشتغال و مهارت‌های مورد نیاز در این منطقه را تحت تأثیر قرار داده‌اند. دولت‌ها و کارفرمایان نیز تلاش می‌کنند با سازگاری با این تحولات، مسیر تازه‌ای برای آینده نیروی کار ترسیم کنند؛ از تمرکز بر اتوماسیون در اقتصادهای پیشرفته تا تقویت مهارت‌آموزی در کشورهای در حال توسعه.
با توجه به این توضیحات، متن زیر، که توسط اندیشکده افرا و بر پایه داده‌های گزارش The Future of Jobs Report 2025 از مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) تهیه شده، به بررسی موردی کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، مصر، مراکش و تونس می‌پردازد و تصویری چندلایه از فرصت‌ها، چالش‌ها و رویکردهای متنوع این کشورها در مواجهه با آینده اشتغال تا سال ۲۰۳۰ ترسیم می‌کند. مطالعه این متن می‌تواند در فهم بهتر جایگاه منطقه‌ای کشورها و مسیرهای تحول شغلی پیش رو، مفید و راه‌گشا باشد.
وضعیت بازار کار در عربستان سعودی تا سال ۲۰۳۰
بازار کار عربستان سعودی تا سال ۲۰۳۰ تحت تأثیر روندهایی مانند دیجیتالی‌شدن، افزایش هزینه‌های زندگی و تکه‌تکه شدن ژئو‌اکونومیک (خودکفایی بیشتر و افزایش ارتباط با کشورهای منطقه) قرار خواهد گرفت. شرکت‌ها در این کشور به طور گسترده به دنبال اتوماسیون وظایف شغلی هستند و پیش‌بینی می‌شود ۴۵% از فعالیت‌های کاری به‌طور خودکار توسط فناوری انجام شود، که بالاتر از میانگین جهانی است. بیش از ۷۰% از کارفرمایان به‌دنبال افزایش تقاضا برای مهارت‌هایی مانند سواد دیجیتال، امنیت سایبری، هوش مصنوعی و داده‌های کلان خواهند شد. همچنین، ۳۸% از شرکت‌ها قصد حذف شرط مدرک دانشگاهی برای جذب استعداد دارند (بالاتر از متوسط جهانی که ۱۹% است). این اقدامات نشان‌دهنده تمرکز عربستان بر تحول دیجیتال و تطبیق با آینده بازار کار است.
چشم‌انداز بازار کار در امارات متحده عربی تا سال ۲۰۳۰
شرکت‌های فعال در امارات متحده عربی تا سال ۲۰۳۰ انتظار دارند که دیجیتالی‌شدن و تغییرات اقلیمی تأثیر عمده‌ای بر مدل‌های کسب‌وکارشان داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود که ۴۳% از وظایف کاری توسط فناوری‌های خودکار انجام شوند که بالاتر از میانگین جهانی (۳۴%) است. تقاضا برای سواد فناوری، هوش مصنوعی، داده‌های کلان، امنیت شبکه و مهارت‌های رهبری به‌شدت در حال افزایش است. این روندها نشان می‌دهند که بازار کار امارات به سمت تخصص‌گرایی دیجیتال و تحول ساختاری پیش می‌رود و سرمایه‌گذاری در مهارت‌های آینده‌محور برای شرکت‌ها اولویت خواهند داشت.
تحولات بازار کار در بحرین تا سال ۲۰۳۰
بازار کار بحرین در دهه آینده با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی مواجه خواهد بود. برخلاف میانگین جهانی، فقط ۵% از کارفرمایان بحرینی کاهش جمعیت شاغل را یک روند تحول‌آفرین می‌دانند (در مقابل ۴۰% در جهان). همچنین، تنها ۸% از شرکت‌ها انتظار دارند که دسترسی به استعداد کاهش یابد. با این حال، دو سوم کارفرمایان شکاف مهارتی را مانع اصلی تحول می‌دانند. تنها ۲۴% از کارکنان قادر به ارتقاء در نقش فعلی خود هستند و ۱۴% می‌توانند پس از بازآموزی جابجا شوند، که هر دو عدد کمتر از میانگین جهانی است. تمرکز بر بهبود سیاست‌های کاری و بهره‌گیری از حمایت‌های دولتی برای جذب نیروهای متخصص، از راهبردهای اصلی بازار کار بحرین به‌شمار می‌رود. (تصویر زیر، بازتابی نمادین از تأثیر شکاف مهارتی بر مسیر شغلی کارکنان در آینده بازار کار بحرین است).
چالش‌ها و فرصت‌های بازار کار در مصر تا سال ۲۰۳۰
بازار کار مصر در آستانه ۲۰۳۰ تحت تأثیر عواملی همچون افزایش هزینه‌های زندگی و کندی رشد اقتصاد قرار دارد. با وجود این چالش‌ها، ۵۵% از کارفرمایان مصری نسبت به بهبود دسترسی به استعداد خوش‌بین هستند که بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. ۴۸% از مهارت‌های شغلی موجود تا پنج سال آینده دستخوش تغییر خواهند شد. همچنین، راهبرد غالب در مصر، افزایش مهارت و بازآموزی نیروها است. تقاضا برای مهارت‌هایی نظیر مدیریت منابع، ریاضی، خواندن و نوشتن در حال افزایش است. این روند نشان می‌دهد که مصر با ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌ها در مسیر تحول بازار کار گام برمی‌دارد.
چشم‌انداز بازار کار در مراکش تا سال ۲۰۳۰
در مراکش، گذار سبز و بی‌ثباتی اقتصادی دو نیروی اصلی شکل‌دهنده‌ی بازار کار آینده تا سال ۲۰۳۰ هستند. شکاف‌های مهارتی و مقاومت در برابر تغییر داخلی به‌عنوان موانع کلیدی در مسیر تحول کسب‌وکار شناسایی شده‌اند. شرکت‌ها به دنبال جذب نیروهایی با مهارت در هوش مصنوعی، داده‌های کلان، خلاقیت، و رهبری اجتماعی هستند. با وجود اینکه تنها ۲۴% از شرکت‌ها تمرکز خود را روی تنوع نیروی انسانی قرار داده‌اند (نسبت به ۴۷% جهانی)، ۸۶% از کسب‌وکارها جوانان را در برنامه‌های تنوع و شمول خود در اولویت قرار داده‌اند. این نشان می‌دهد که اشتغال جوانان در مراکش به موضوعی استراتژیک تبدیل شده است.
بازار کار تونس در آستانه ۲۰۳۰
در تونس، تمرکز بازار کار تا سال ۲۰۳۰ بر کاهش شکاف‌های مهارتی و ارتقاء نیروی انسانی خواهد بود. ۸۰% از شرکت‌ها این شکاف‌ها را بزرگ‌ترین مانع تحول کسب‌وکار می‌دانند و ۸۶% به‌دنبال ارتقاء مهارت کارکنان خود هستند. مهارت‌هایی مانند رهبری، تفکر خلاق، هوش مصنوعی، داده‌های کلان و برنامه‌نویسی با افزایش تقاضا روبه‌رو هستند؛ ۷۲% از شرکت‌ها برنامه‌نویسی را حوزه‌ای رو‌به‌رشد می‌دانند. مدل‌های متنوع تأمین مالی آموزش، از جمله بودجه داخلی و مشارکت دولتی-خصوصی نیز در حال گسترش است، که نشانه‌ای از تغییرات ساختاری در بازار کار تونس است.
جمع‌بندی
بازار کار کشورهای عربی تا سال ۲۰۳۰ با تحولات عمیق و روندهای متنوعی مواجه است که مهم‌ترین آن‌ها دیجیتالی‌شدن، تغییر در مهارت‌های مورد نیاز و بازنگری در سیاست‌های جذب و آموزش نیروی انسانی است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی با تمرکز بر فناوری‌های نوین، اتوماسیون و مهارت‌های دیجیتال، مسیر خود را به‌سوی اقتصاد دانش‌بنیان هموار می‌کنند. در مقابل، بحرین با چالش‌های جدی در زمینه شکاف مهارتی و محدودیت در ارتقاء شغلی روبه‌روست. مصر با وجود فشارهای اقتصادی، رویکردی امیدمحور در مهارت‌آموزی اتخاذ کرده، در حالی‌که مراکش بر اشتغال جوانان و تونس بر ارتقاء ساختارهای آموزش و بازآموزی تأکید دارند. در مجموع، کشورهای منطقه با وجود تفاوت در شرایط داخلی، همگی در تلاش‌اند تا با سرمایه‌گذاری بر مهارت‌های آینده‌محور، زمینه‌ساز تحولی پایدار در بازار کار خود شوند.
