رشد سریع جمعیت در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، نیاز به نیروی کار بیشتر را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است. این روند، فرصت‌های بسیاری را در حوزه کار و توسعه اقتصادی ایجاد کرده اما در عین حال، چالش‌هایی مانند مهاجرت غیرقانونی را نیز تشدید کرده است. نشریه نشنال در گزارشی به تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۲۴ به بررسی این موضوع پرداخته و به پروژه‌های بزرگ مانند نئوم در عربستان سعودی و دیگر پروژه‌های عظیم شهری در دبی، دوحه و ابوظبی اشاره کرده است که نیازمند هزاران نیروی کار هستند.
رشد جمعیت و نیاز به نیروی کار
طبق پیش‌بینی سازمان ملل متحد، جمعیت کشورهای حوزه خلیج فارس تا سال ۲۰۴۸ به ۶۸ میلیون نفر خواهد رسید. این در حالی است که این رقم در سال ۲۰۲۱ حدود ۵۶ میلیون نفر و در سال ۱۹۹۵ تنها ۲۶ میلیون نفر بود. این افزایش جمعیت، تقاضا برای نیروی کار خارجی را به‌ویژه در صنایع ساخت‌وساز، گردشگری و فناوری‌های پیشرفته افزایش داده است. با این حال، مهاجرت غیرقانونی همچنان به‌عنوان یک چالش جدی باقی مانده است.
نظام کفاله و کنترل مهاجرت
کشورهای حوزه خلیج فارس، مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سیستم‌های سخت‌گیرانه‌ای برای کنترل ورود و خروج مهاجران دارند. یکی از این سازوکارها نظام کفاله است که بر اساس آن، کارگران خارجی برای ورود و اقامت به حامیان مالی محلی نیاز دارند. در سال‌های اخیر، برخی کشورها مانند قطر و امارات، نظام کفاله را لغو یا اصلاح کرده‌اند. برای مثال، قطر در سال ۲۰۲۱ حداقل دستمزد ماهانه ۱۰۰۰ ریال قطر (۲۷۵ دلار) را تصویب کرد و نظام کفاله را ملغی اعلام کرد. با این حال، اکثر مهاجران هنوز هم برای اشتغال به حامیان مالی محلی وابسته هستند.
سیاست‌های مهاجرتی و تلاش برای اصلاحات
دولت‌های حوزه خلیج فارس برای مدیریت بهتر مهاجرت، اقدامات مختلفی انجام داده‌اند. برای مثال:
- عربستان سعودی با اجرای برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰، رویه‌هایی را برای تأیید مهارت‌های کارگران و دیجیتالی کردن فرآیندهای استخدام معرفی کرده است.
- امارات متحده عربی با بیش از ۸ میلیون کارگر مهاجر، ترتیبات کاری منعطف مانند مشاغل پاره‌وقت، ویزاهای انعطاف‌پذیر و بیمه بیکاری اجباری را اجرا کرده است.
- کویت قوانین صدور مجوز کار را برای جذب کارگران خارجی ساده‌تر کرده است. این کشور به کارگران اجازه می‌دهد پس از سه سال و با پرداخت هزینه مشخص، کارفرمای خود را تغییر دهند.
- قطر قوانین جدیدی برای حمایت از کارگران و تضمین حداقل دستمزد وضع کرده است.
تأثیر پروژه‌های کلان بر روند مهاجرت
پروژه‌های عظیم زیرساختی در منطقه، مانند ساخت شهر نئوم در عربستان سعودی، نیاز به تعداد زیادی نیروی کار ایجاد کرده‌اند. برای مثال، پروژه نئوم به بیش از ۱۰۰ هزار کارگر نیاز دارد. همچنین، توسعه صنعت گردشگری و تلاش برای گسترش فناوری‌های پیشرفته در شهرهایی مانند دبی و ابوظبی، تقاضا برای مهاجران را به‌طور مداوم افزایش داده است.
چالش‌های مهاجرت غیرقانونی
یکی از چالش‌های اساسی در کشورهای خلیج فارس، مهاجرت غیرقانونی است. بسیاری از مهاجران به‌صورت قانونی وارد این کشورها می‌شوند اما پس از انقضای روادید خود، به نیروی کار غیرقانونی تبدیل می‌شوند. برای مقابله با این چالش، برخی دولت‌ها، از جمله امارات، سیاست‌هایی مانند طرح‌های عفو را اجرا کرده‌اند. این طرح‌ها به مهاجران غیرقانونی اجازه می‌دهد بدون مجازات وضعیت اقامت خود را قانونی کنند یا کشور را ترک کنند.
اصلاحات و راه‌حل‌های پیشنهادی
برای کاهش سوءاستفاده از مهاجران و مدیریت بهتر مهاجرت، اصلاحات متعددی پیشنهاد شده است:
- ایجاد مسیرهای قانونی و مقرون‌به‌صرفه برای مهاجرت.
- تضمین شرایط کار منصفانه و دستمزد عادلانه.
- ارائه دسترسی به کمک‌های حقوقی و سازوکارهای گزارش سوءاستفاده.
- تشویق به توافق‌نامه‌های دوجانبه و چندجانبه برای حمایت از حقوق مهاجران.
الگوی فیلیپین در مدیریت نیروی کار
کشورهایی مانند فیلیپین با بیش از ۱.۸ میلیون کارگر در خلیج فارس، الگویی موفق در مدیریت نیروی کار مهاجر ارائه کرده‌اند. فیلیپین از طریق سازوکارهای حمایتی مانند تأیید قراردادهای کاری، آموزش فرهنگی، و ارائه خدمات پشتیبانی ۲۴ ساعته به کارگران، تلاش می‌کند از حقوق مهاجران خود حمایت کند. همچنین، مذاکرات این کشور با عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ به تضمین‌هایی برای حمایت از کارگران منجر شد، از جمله بیمه برای عدم پرداخت حقوق و امکان تغییر کارفرما در صورت سوءاستفاده.
نتیجه‌گیری
افزایش مهاجرت به کشورهای حوزه خلیج فارس فرصت‌های اقتصادی قابل‌توجهی ایجاد کرده اما چالش‌های جدی نیز به همراه دارد. مدیریت بهینه مهاجرت نیازمند تعامل مسئولانه بین کشورهای مبدأ و مقصد، اصلاحات قانونی و حمایت از حقوق مهاجران است. با اجرای سیاست‌های شفاف و حمایت از کارگران، کشورهای خلیج فارس می‌توانند مهاجرت را به یک فرصت اقتصادی و اجتماعی پایدار تبدیل کنند.
