📜 مقدمه: تاریخ به‌مثابه روایت
کتاب «تاریخچه‌ی تاریخ» اثر جرمی بلک و ترجمه‌ی محمدابراهیم محجوب توسط انتشارات نشر ماهی منتشر شده است. یکی از ویژگی‌های برجسته این اثر، نگرش نویسنده به تاریخ به‌عنوان یک «ژانر» است. بلک در این کتاب تاریخ را نه صرفاً به‌عنوان مجموعه‌ای از وقایع، بلکه به‌عنوان یک ابزار روایت‌گری می‌بیند که به شیوه‌های مختلف بازسازی می‌شود. او بر این نکته تأکید دارد که تاریخ چیزی فراتر از ثبت رویدادهای گذشته است؛ بلکه تاریخ، نوعی ساختار روایی است که شکل‌گیری آن تحت تأثیر انتخاب‌های فردی و فرهنگی قرار می‌گیرد. این نگرش به تاریخ در عصر پسا-حقیقت، جایی که مرز بین واقعیت و ساختارهای ذهنی پیچیده‌تر از همیشه است، اهمیت زیادی دارد.
🔍 بستر نظری و ساختار کتاب
بلک در متن کتاب، تاریخ‌نگاری را از دیرباز تا به امروز تحلیل می‌کند. او به‌طور خاص به نقش تاریخ‌نگاران در انتخاب و بازسازی رویدادها می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه اساطیر و روایات قدیمی با تاریخ‌نگاری رومی و یونانی درآمیخته‌اند. بلک همچنین به تغییرات عمده در تاریخ‌نگاری از دوران رنسانس تا روشنگری و دنیای مدرن اشاره می‌کند. علاوه بر این، او شیوه‌های روایت تاریخی را نه تنها از منظر محتوا، بلکه از لحاظ شیوه‌شناسی نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. او تأکید دارد که نحوه‌ی انتخاب و روایت این وقایع است که اهمیت دارد، نه تنها خود رویدادها (بلک، ۲۰۲۳).
🌐 جایگاه کتاب در عصر «پسا-حقیقت»
در عصر «پسا-حقیقت» و با توجه به تحولات سریع در عرصه رسانه‌ها و فناوری، تاریخ دیگر صرفاً یک حقیقت منحصربه‌فرد نیست؛ در این بستر، کتاب بلک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. او تاریخ را به‌عنوان ابزاری می‌بیند که نه تنها واقعیت‌ها، بلکه انتخاب‌های فرهنگی و اجتماعی در آن تأثیرگذار هستند. این دیدگاه، به‌ویژه برای مخاطب ایرانی که با روایت‌های متنوع و گاهی متناقض تاریخی مواجه است، اهمیت زیادی دارد. در واقع، این کتاب می‌تواند به‌عنوان یک راهنمای معتبر برای تحلیل و نقد روایت‌های تاریخی موجود در ایران مورد استفاده قرار گیرد (بلک، ۲۰۲۳).
نقاط قوت و نقاط ضعف کتاب
👍نقاط قوت:
- نثر روان و جامع: بلک توانسته است موضوعات پیچیده تاریخی را به شیوه‌ای روان و قابل‌فهم بیان کند، که مخاطب غیرمتخصص نیز می‌تواند از آن بهره ببرد.
- بررسی تاریخ‌نگاری و انتخاب‌های روایت‌گر: این کتاب با تأکید بر انتخاب‌های فردی تاریخ‌نگاران و نحوه‌ی ساخت روایت، به تحلیل بنیادین تاریخ‌نگاری پرداخته است.
- دیدگاه انتقادی: بلک در این کتاب بر تاریخ‌نگاری «دموکراتیک» تأکید می‌کند و از خوانندگان می‌خواهد تا روایت‌های رسمی را به چالش بکشند و نگاهی انتقادی به آن‌ها داشته باشند.
👎نقاط ضعف:
- نقد به روش‌شناسی: برخی از منتقدان، از جمله دیوید ووتن، بر این باورند که در کتاب‌های مشابه بلک، عمق لازم در تحلیل‌ها وجود ندارد و برخی نکات مهم نادیده گرفته شده‌اند (ووتن، ۲۰۲۳).
- پرداخت سطحی به برخی آثار مشهور: نقد دیگری که به کتاب وارد شده این است که بلک در تحلیل برخی آثار تاریخی مشهور (مانند آثار گبون یا جین آستین) به تحلیل‌های سطحی پرداخته است و نتوانسته است آن‌ها را به‌طور جامع مورد بررسی قرار دهد (ووتن، ۲۰۲۳).
✅ جمع‌بندی
در نهایت، کتاب تاریخچه‌ی تاریخ به‌ویژه برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به فلسفه تاریخ، و کسانی که می‌خواهند به شکل عمیق‌تری به تاریخ‌نگاری بپردازند، مناسب است. این کتاب از جنبه‌های مختلف، از جمله شیوه‌شناسی روایت تاریخی، جایگاه روایت‌گران، و تأثیر آن‌ها بر ساخت تاریخ، مطالب ارزشمندی را ارائه می‌دهد. از این رو، این اثر می‌تواند برای مخاطب ایرانی، که در مواجهه با روایت‌های متعدد و متناقض تاریخی است، ابزاری مفید و مؤثر باشد.
منابع
بلک، ج. (۲۰۲۳). تاریخچه‌ی تاریخ (م. محجوب، مترجم). نشر ماه.
ووتن، د. (۲۰۲۳). نقدی بر تاریخ‌نگاری جرمی بلک.Journal of Historical Criticism, ۱۲(۴), ۸۹-۹۲.
