چگونه کشورهای عربی خلیج فارس با تغییرات اقلیمی و چالش‌های آب‌وهوایی سازگار می‌شوند؟

اندیشکده افرا

کشورهای حوزه خلیج فارس به‌عنوان مناطقی با تنش آبی و بلایای طبیعی، از جمله بارش‌های شدید و سیلاب‌های ناگهانی، با چالش‌های زیادی مواجه هستند. انستیتو دولت‌های عربی خلیج فارس در گزارشی که در ۱۳ نوامبر ۲۰۲۴ منتشر شد به تلاش‌های این کشورها برای شناسایی و کاهش خطرات بلایای طبیعی قبل از وقوع آن‌ها پرداخته و بر ضرورت تغییر استراتژی‌های واکنشی به استراتژی‌های انعطاف‌پذیری پیشگیرانه تأکید کرده است.

چالش‌های واکنش اضطراری به بلایای طبیعی

این گزارش نشان می‌دهد که واکنش‌های اضطراری دولت‌های منطقه در برابر بلایای طبیعی همچنان با ضعف‌هایی همراه است. به‌عنوان نمونه، طوفان‌های اخیر تلفات جانی به‌بار آورده و کاستی‌هایی را در هماهنگی میان سازمان‌های دولتی آشکار کرده است. مشکلاتی نظیر فقدان رهبری روشن، رقابت بوروکراتیک، عدم شفافیت در مرزهای قضایی و ارتباطات ناکافی بین سازمان‌ها، هماهنگی مؤثر را تحت تأثیر قرار داده است.

راهکارهای پیشگیرانه در کشورهای خلیج فارس

کشورهای حوزه خلیج فارس، راهکارهای مختلفی را برای کاهش اثرات بلایای طبیعی و بهبود آمادگی جوامع خود در دستور کار قرار داده‌اند. این اقدامات شامل موارد زیر است:

تعلیق کلاس‌های حضوری مدارس و انتقال کار به فضای مجازی: این رویه، ابتدا در دوران پاندمی کووید ۱۹ اجرا شد و اکنون در دوره‌های بارندگی شدید به‌کار گرفته می‌شود.
بازیابی پس از فاجعه در عمان: جوامع عمانی با اتکا به تجارب گذشته، اقداماتی مانند نظافت خیابان‌ها، ایجاد کمک‌های مالی و تهیه غذا و سرپناه برای آسیب‌دیدگان را به‌عنوان بخشی از رویکرد فعال بازیابی اجرا کرده‌اند.

اقدامات اقلیمی و برنامه‌های ملی در منطقه

تمامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس گام‌های مهمی برای مقابله با تغییرات اقلیمی برداشته‌اند:

بحرین: استراتژی ملی اضطراری را تحت نظارت شورای عالی محیط‌زیست تصویب کرده است.
کویت: برنامه ملی انطباق ۲۰۱۹-۲۰۳۰ را ارائه کرده و قوانین صدور مجوز کار را ساده‌تر کرده است.
قطر: برنامه ملی تغییر اقلیم را در سال ۲۰۲۱ منتشر کرد و قانون حداقل دستمزد را به اجرا درآورد.
عربستان سعودی: استراتژی ملی محیط‌زیست و طرح ملی واکنش به بلایا را به رهبری شورای دفاع ملی اجرا می‌کند.
عمان: یکی از پیشگامان منطقه در مقابله با بلایای طبیعی است. کمیته ملی بلایای طبیعی این کشور از سال ۱۹۸۸ فعالیت دارد و اکنون تحت قانون دفاع مدنی اصلاح شده به‌صورت جامع عمل می‌کند.
امارات متحده عربی: با ایجاد اداره ملی مدیریت بحران و بلایا و سرمایه‌گذاری بیش از ۸ میلیارد دلار برای پروژه زهکشی آب باران در دبی، ظرفیت مدیریت بارش‌های شدید را به‌طور چشمگیری افزایش داده است.

اقدامات بلندمدت برای کاهش خطرات

در گزارش این انستیتو تأکید شده که تلاش‌های کنونی برای مقابله با بلایای طبیعی ارزشمند است، اما کافی نیست. دولت‌های خلیج فارس باید رویکردی پیشگیرانه و انعطاف‌پذیر اتخاذ کنند که نه تنها به بلایای آب‌وهوایی پاسخ دهد، بلکه خطرات را پیش از وقوع کاهش دهد.
این اقدامات شامل:

ادغام استراتژی‌های مقابله با بلایای طبیعی در برنامه‌های توسعه اقتصادی.
نهادسازی و تأمین مالی پایدار برای اجرای استراتژی‌های میان‌مدت و بلندمدت.
تمرکز بر مشارکت جامعه و استفاده از دانش بومی در برنامه‌های تاب‌آوری.

نتیجه‌گیری

کشورهای حوزه خلیج فارس با چالش‌های پیچیده‌ای در مدیریت بلایای طبیعی روبه‌رو هستند. در حالی که اقدامات فعلی مانند اصلاحات اقلیمی و ایجاد زیرساخت‌های مدیریت بحران تحسین‌برانگیز است، تغییر رویکرد از واکنش اضطراری به پیشگیری و تاب‌آوری ضروری است. همچنین، ادغام سیاست‌های اقلیمی در برنامه‌های توسعه اقتصادی و تمرکز بر همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای می‌تواند به کاهش اثرات بلایای طبیعی و تقویت تاب‌آوری جوامع کمک کند. مشارکت فعال جامعه و استفاده از دانش بومی نیز نقش کلیدی در موفقیت این رویکردها خواهد داشت.