ارزیابی تأثیر اجتماعی (Social Impact Assessment) فرآیندی است برای تحلیل، پایش و مدیریت پیامدهای اجتماعی ناشی از مداخلات برنامه‌ریزی‌شده نظیر سیاست‌ها، طرح‌ها و پروژه‌ها. این پیامدها ممکن است خواسته یا ناخواسته، مثبت یا منفی باشند. هدف اصلی این ارزیابی، ایجاد محیط زیستی پایدارتر و عادلانه‌تر برای انسان‌ها است. به بیان دیگر، ارزیابی تأثیر اجتماعی نه یک محصول، بلکه یک فرآیند مدیریتی است که به بررسی همه جنبه‌های اجتماعی مرتبط با یک پروژه می‌پردازد.

مفهوم تأثیرات اجتماعی

تأثیرات اجتماعی شامل تمامی موضوعاتی است که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر مردم اثر می‌گذارد. برای مثال، تغییرات زیست‌محیطی می‌تواند تأثیری اجتماعی تلقی شود، زیرا شیوه زندگی مردم اغلب به محیط‌زیستشان وابسته است. به عبارت دیگر، این ارزیابی شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که دانش لازم برای تحلیل پیشاپیش تأثیرات سیاست‌ها و برنامه‌ها بر کیفیت زندگی افراد و اجتماعات را فراهم می‌کند.

تاریخچه ارزیابی تأثیر اجتماعی

اولین کنفرانس ملی ارزیابی تأثیر اجتماعی (اتا) در سال ۱۹۷۸ در کانادا برگزار شد و نخستین کنفرانس بین‌المللی آن در سال ۱۹۸۲ برگزار شد. در ایران، مطالعات اتا از دهه ۱۳۷۰ با تمرکز بر عوارض اجتماعی ساخت سدها آغاز شد. در ادامه، وزارت نفت به دلیل مشکلات اجتماعی در نواحی نفت‌خیز، مطالعات اتا را به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های خود تعریف کرد.

تحولات مطالعات اتا در ایران

مهم‌ترین تحول در این زمینه، تصویب قانونی در سال ۱۳۸۶ توسط شورای شهر تهران بود که انجام مطالعات ارزیابی تأثیر اجتماعی را برای تمامی طرح‌های عمرانی الزامی کرد. پس از آن، شهرداری تهران با تدوین دستورالعمل‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، بستر اجرای این مطالعات را فراهم کرد.

در همین راستا، رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سال ۱۳۸۶ بر ضرورت تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های کشور تأکید کردند. این امر منجر به تصویب نظام پیوست فرهنگی طرح‌های کلان کشور در سال ۱۳۹۲ شد. هدف اصلی این نظام، تقویت حضور فرهنگ اسلامی-ایرانی در طرح‌های مهم کشور با تکیه بر اصول ارزشی و احکام اسلامی است.

نقش اندیشکده افرا در ارزیابی تأثیر اجتماعی

اندیشکده افرا با تمرکز بر ارائه خدمات ارزیابی تأثیر اجتماعی، نقش مهمی در تحلیل و مدیریت پیامدهای اجتماعی طرح‌ها و سیاست‌ها ایفا می‌کند. این اندیشکده با استفاده از تجربیات ارزشمند خود و همکاری با پژوهشگران متخصص، تاکنون خدمات ارزیابی تأثیر اجتماعی را برای پروژه‌های مختلف ارائه داده است. خدمات افرا به شناسایی پیامدهای اجتماعی و ارائه راهکارهایی برای بهینه‌سازی تأثیرات مثبت و کاهش پیامدهای منفی مداخلات برنامه‌ریزی‌شده کمک می‌کند.